Fren bakımı ihmale gelmez.
Frenler, otomobilin hayati önem taşıyan unsurlardan biridir. Her 10 bin km’de bir kontrol edilmesi gereken frenler, sizi ve ailenizi olası kazalardan korur.
Türkiye’de bir türlü önüne geçilemeyen trafik kazalarında, fren sistemi iyi çalışmayan araçların payı büyüktür. Bir aracın fren sistemi iyi çalışmıyorsa, durma mesafesi uzak ve kritik durumlarda kazaya neden olur. Bu gibi araçlarda frene basıldığında araç normal mesafede durmadığı gibi sağa veya sola çekerek otomobilin kontrolden çıkmasına da yol açar. Frenleri kötü olan bir araçla kent içinde düşük hızda giderken belki bir sorun yaşamayabilirsiniz ama yüksek hızda risk bir hayli artar ve durmanız gereken bir anda her şey için geç kalmış olabilirsiniz.
Sahte balatalara dikkat!
Servislere yapılan teknik ziyaretlerde, servis yetkililerinin ortak düşünceleri kalitesiz balataların risk yarattığıdır. Balataların demirleri galvaniz yapılıyor ve sahte balata çakılıyor, tüketicilere yeni balata olarak satılıyor. Dayanıklı olmayan bu tür balatalar büyük risk yaratmaktadır. Balatanın sahte olduğunu anlamak kolay değil, uzmanlık işi gerektirmektedir.
Fren sisteminde arıza nasıl tespit edilir?
- Frene bastığınızda homurtuya benzer rahatsız edici bir ses çıkıyor ve fren pedalı titriyorsa, fren sisteminde bir arıza var demektir. Bu gibi durumlarda fren etkinliği azalır ve sürüş güvenliği de tehlikeye girer. Bu yüzden fazla zaman geçilmeden servise gitmelisiniz.
- Frene bastığınızda, pedal debriyaj yumuşaklığında döşemeye kadar iniyorsa, fren merkezinde bir sorun var demektir. Bu gibi durumlarda fren Westinghouse’unda, ana merkez bölgesinde bir kaçak olup olmadığı araştırılır. Bu bölgelerde hidrolik yağı lekeleri varsa, ana merkezin yenisiyle değiştirilmesi gerekir.
- Yüksek hızla giderken frene basıldığında pedal ve direksiyon titriyorsa, frenlerde problem var demektir. Bu da fren disklerinin kontrol edilmesi gerektiğini gösterir. Titreme, disklerin incelmesi ve yamulmasından kaynaklanır. Çözüm, disklerin ve fren balatalarının değiştirilmesidir.
- Ani bir şekilde frene basıldığında, otomobil sağa veya sola çekiyorsa, fren ayarlarında bir dengesizlik var demektir. Frene basıldığında hangi tarafa çekiyorsa, o tarafın freni iyi tutuyor demektir. Frenin dengesiz tutması çok tehlikelidir. Freni dengesiz olan bir araçla ani fren yapmak gerektiğinde, aracın devrilme riski vardır.
Kar üstünde fren nasıl yapılır?
Fren sistemi hangi parçalardan oluşuyor?
Fren sistemi; merkez pompası, fren boruları, fren balataları, kampanalar ve disklerden oluşur. Tekerleğin ortasında bulunan diskler, tekerlekle birlikte döner, fren pedalına basıldığında sürtünme diskin iki tarafında gerçekleşir. Fren hidroliğinin yaptığı basınç sonucu piston, gücü balatalara aktarır, fren balataları diski iki taraftan sıkıştırarak aracın durmasını sağlar.
Kampanalı fren sistemindeyse pedalına basıldığında, merkez pompası içindeki pistonun itmesiyle hidrolik harekete geçer. Hareket halindeki hidrolik, tekerlek silindirlerindeki pistonlara bağlı olan fren pabuçlarını dışa doğru açarak balataların kampanayı sıkıştırmasını sağlar. Ayak fren pedalından çekildiğinde, fren tablasındaki yaylar pabuçtan geri çeker. Ayrıca fren pedalına bağlı olan bir yay da itme çubuğunu geri çeker ve frenler serbest hale gelir.
25 bin km’de bir kontrol şart...
Fren balatalarının ömrü kullanım şartlarına göre değişkenlik gösterse de her 25 bin km’de bir balataların kontrol edilmesi gerekir. Otomobil kullanıcılarının fren balatası gibi otomobilde hayati önem taşıyan bir parça için ekonomi yapmaya çalışmamaları gerekiyor.
Yarı fiyatına da olsa etkisiz ve risk yaratacak balatalar yerine tanınmış ve kaliteli markaların tercih edilmesi önerilir. Fren disklerinin ve fren hatlarının da düzenli olarak kontrol edilmesi gerekir.
Fren hidroliğinin 1.5 yılda bir değiştirilmesi, fren bakımının her 10 bin kilometrede bir yapılması zorunlu. Ancak fren hidroliğinin nem oranı fazla olan kentlerde daha kısa sürede değişmesi gerekiyor. Fren hidroliğinin eskiyip eskimediği, servislerde bulunan bir cihazla kontrol edilebiliyor.
Fren patlar mı?
FREN PATLAR MI? Gazetelerde sık sık “fren patlaması” sonucu oluşan şu kaza haberleri ile karşılaşıyoruz:
” Şehiriçi yolcu otobüsünün freni patladı 3 kişiyi ezdi , şöför ” frenim patladı” dedi ” ,
” Parketmiş TIR yokuş aşağı kaydı ve 5 aracı ezdi, sürücü ” El Freni boşalmış” dedi ”
İster istemez herkesin aklına şu soru gelmektedir : ” Fren bir lastik gibi aniden patlar mı?”
Günümüzde lastiklerin (yarılma hariç) aniden patlaması tarihe karışmıştır. İçsiz lastikler giren bir çivi ile aniden patlamamakta, yaranın büyüklüğüne göre yavaş basınç kaybetmektedir. Son geliştirilen bir sistemle gösterge panelinde bir uyarı sistemi ile sürücü bu durumdan haberdar edilebilmektedir. Frenlerle ilgili durum da buna benzemektedir. Fren sisteminin herhangi bir yerinde oluşabilecek bir ve hatta iki hata/arıza durumunda bile aracı durdurabilecek en az bir yedek sistem vardır.
71/320/AT fren yönetmeliğinin AT’de devreye girdiği 1970’lerin başından itibaren üretilen araçlarda İki Devreli Ana Fren Sistemi ve ayrıca acil durumlarda aracı yavaşlatabilen kademelendirilebilir tip bir El Freni vardır.
Havalı veya hidrolik bir fren sisteminde bir arıza nedeniyle iki fren devresinden birisi devre dışı kalabilir. Bu durumda gösterge panelinde ( ! ) şeklinde kırmızı bir uyarı lambası yanar ve bunu gören sürücü fren pedalına sonuna dek basarak sağlam kalan diğer fren devresi ile aracı güvenli şekilde durdurabilir.
İki devrenin birden arızalanması durumunda bile araç El Freni ile durdurulabilir. İki devreli fren sistemlerinde oluşabilecek bu en kötü varsayımda bile fren patlamaz! Ancak, bakım eksikliği ,frenlerin yanlış kullanım sonucu ısıtılması ve yüksek hız nedenleriyle fren yetersiz tutar veya hiç tutmaz.
1) Bakım ve ayar eksikliği nedeniyle frenlerin yetersiz tutması veya tutmaması nedir?
Bu soruya yanıt verebilmek için önce fren arızaları veya fren noksanlarının kazaların oluşumuna ve kazaların önlenmelerine etkilerini incelemek gereklidir.
Almanya’da 1984 – 1991 yılları arasında ticari taşıtların karıştığı kazalarla ile ilgili yapılan bir araştırmaya (*) göre araçların % 20′ sinde kazaya neden olan (veya önleyemeyen) frenlerle ilgili teknik bir noksan bulunmuştur.
Bu teknik noksanların % 57’sinin sorumlusunun araçların bakımını eksik yaptıran sürücüler ve yanlış yapan servisler olduğu saptanmıştır.
Ülkemizde kazaların istatistiksel olarak değerlendirilmesinde % 95 sürücü kusuru görüldüğü için ne kadar frenden kaynaklanan teknik kusur olduğu bilinmemektedir. Almanya’da kamyonların her 6 ayda bir, otobüslerin de 3 ayda bir AT mevzuatına uygun Taşıt Teknik Denetimi (96/96/EC) ve ulusal mevzuata uygun Güvenlik Denetimi (SP) olmak üzere iki ayrı teknik denetimden geçtiğini göz önüne alınacak olursa bu oranın Türkiye’de Almanya’dan daha düşük olmadığı varsayımı yapılabilir. Öte yandan araçların bir kısmı (AB ortalaması %1, Almanya’da % 4) sadece belirlenen bu aralıklarda değil yol üstünde durdurularak da denetlenmektedir. Araçların frenlerinin bakım ve ayar durumları teknik denetimlerle kolaylıkla saptanıp kontrol altına alınabilir.
2) Yanlış kullanım sonucu frenlerin aşırı ısıtılması nedeniyle frenlerin yetersiz tutması veya tutmaması nedir?
Tekerlek freni dediğimiz ve fren kuvvetini veren kampana/balata veya disk/balata ikilisi arasındaki sürtünme katsayısı sıcaklıkla birlikte (yarış araçları hariç) azalmaktadır. Buna sıcaklık “fading” i denir.
(*) Ağır Ticari Taşıt Kazalarında Araç Hatalarının Etkisi: ALPAY LÖK , Trafikte Güvenlik ve Çağdaş Uygulamalar Sempozyumu (26-28 Kasım 1993 İzmir) , TMMOB Makina Mühendisleri Odası
Ana Fren Sistemi dediğimiz Ayak Freni , bir aracı belli bir durma mesafesinde ve ortalama fren ivmesiyle durdurmak üzere tasarlanmıştır. Ana Fren Sistemi’ nin özellikle ticari taşıtları yokuş aşağı yavaşlatmak için kullanılması aracın ağırlığına bağlı olarak frenlerinin aşırı ısınmasına neden olmaktadır. Bu durumda frenler soğuk duruma göre çok zayıflayabilmektedir.
Kampana/balata ikilisindeki bu fren kuvveti azalması (örnek bir ticari taşıt balatası için 40km/h hızda) 100 °C sıcaklıktan 400 °C sıcaklığa çıkıldığında % 60 civarındayken, disk/balata ikilisinde % 10 civarında olmaktadır.
Yukarıdaki değerlendirmeden disk frenler için “ne kadar ısıtılırsa ısıtılsınlar sorun yok” diye bir sonuç çıkarılmamalıdır. Kampana/balata ikilisi 400 °C üzerine çıkamazken Disk/balata ikilisi çıkabilmekte fakat daha da yukarılara çıkıldığında balatalar yanmakta ve disk yüzeyleri bozulmaktadır.
Doğrusu , yavaşlamak için ayak freni yerine ,küçük araçlarda vites küçülterek motor kompresyonu, büyük araçlarda da yavaşlatıcı (Retarder) kullanılmasıdır. Bu şekilde tekerlek frenleri soğuk kalacak ve acil bir fren gereksiniminde istenilen etkinlikte fren kuvveti verecektir.
3) Yüksek hız nedeniyle frenlerin yetersiz tutması veya tutmaması nedir?
Tekerlek frenindeki kampana/balata veya disk/balata ikilisi arasındaki fren kuvveti aracın hızıyla birlikte azalmaktadır. Buna hız ” fading” i denir. Bu azalma kampana/balata ikilisinde disk/balata ikilisine göre daha çok olmaktadır.
Kampana/balata ikilisindeki bu fren kuvveti azalması (bir cins ticari taşıt balatası için 100 °C sıcaklıkta) 40 km/h hızdan 120 km/h hıza çıkıldığında % 30 civarındayken, disk/balata ikilisinde % 10 civarında olmaktadır.
Aynı deneme aynı 120 km/h hızda fakat 400 °C balata sıcaklığında yapıldığında fren kuvveti azalması kampana/balata ikilisinde % 70 olmaktadır. Sürücü fren pedalına basar fakat sanki pedal boşalmış gibidir. Yani frenler tutmaz. Aynı şartlarda fren kuvveti azalması disk/balata ikilisinde % 20 civarında olmaktadır.
Ülkemizin ekonomik şartları, araçlarımızın bakım ve denetim durumları göz önüne alındığında gerçekten de “sürat felakettir”.
Hız “fading” i nedeniyle frenlerin zayıflama sorununu kontrol altında tutabilmek için hızın kontrol altında tutulması gerekmektedir. Bu da ancak sürücü eğitimi, etkin denetim ve ticari taşıtlarda hız sınırlayıcı ile mümkündür. Verilen bu değerler fabrika çıkışı,yeni veya bakımlı tekerlek frenleri içindir. Bakımsız frenlerde bu değerlerin daha kötü olması beklenmelidir.
SONUÇ:
Lastik patlamalarının neredeyse tarihe karıştığı günümüzde fren patlamaları da tarihe karışmıştır. Modern fren sistemlerinde fren sisteminde oluşabilecek bir ve hatta iki arıza durumunda bile aracı durduracak en az bir yedek sistem daha vardır. Ancak frenler bakımsız olduğunda ,aşırı ısındıklarında ve aşırı hızlı araç kullanıldığında fren yetersiz tutar veya hiç tutmaz. Bu sorun tamamen kullanıcı sorumluluğundadır. Aslında fren patlaması denilen durum yukarıda saydığımız üç sorunun bir arada oluşmasından başka bir şey değildir. Bu sorunun oluşumunu önlemek için de aşağıdaki tedbirler alınmalıdır:
- Öncelikle şehirlerarası otobüslerden başlayan ve tüm ticari taşıtları içeren bir Hız Sınırlayıcı takılması zorunluluğu getirilmesi ve etkin denetim.
- Aşırı yüklemenin önlenmesi.
- Araçların Teknik Denetimlerinin (Fenni Muayene) AB Teknik Mevzuatına göre yapılması.
- Sürücülerin eğitimi.
kaynak (http://www.obitet.gazi.edu.tr/makale/fren%20patlarmi.pdf)
Fren patlar mı? 26.02.2004 / Hürriyet
Frenler neden patlar?
Fren sisteminin sağlıklı çalışmasında hidroliğin fonksiyonu çok önemlidir. Havanın sürekli sıcak olduğu bölgelerde kullanılan bir aracın hidrolik yağı eskimişse ve aracın frenleri sıkça kullanılıyorsa, frenlerin her an boşalma riski var demektir. Eskimiş hidrolik yağı havanın da sıcak olmasıyla birlikte iyice kaynar ve frenlerin boşalmasına neden olur. Frenler boşaldığında kesinlikle tutmaz. Bu yüzden fren hidroliği kontrol edilmeli ve 1.5 yılda bir kez değiştirilmelidir. Fren hortumlarında aşınma ve delinme olduğunda da fren patlar.
Frenler neden tutmaz?
- Fren ana merkezinden, tekerlek fren merkezlerinden veya hortum ve rekorlardan hidrolik kaçağı olursa frenler tutmaz.
- Balatalar aşınırsa frenler zayıflar.
- Fren merkezinden hidrolik kaçağı olursa, balatalar yağlanır ve frenler tutmaz.
- Fren ayarı bozulursa, balatalar ısınır ve frenler zayıflar.
- Westinghouse’da arıza olursa frenler zayıflar veya tutmaz.
- Hidrolik yağı çok eskidiğinde ve fren boruları patladığında frenler boşalır.
Frenlemede Lastiklerin Rolü
Bir aracın durması için iyi bir fren sistemi kadar lastiklerin seçimide çok önemlidir .Kullanacağınız lastiklerin kalitesi doğru orantılı olarak frenlemenizi etkileyecektir .Oluşan kazalarda yapılan incelemeler bize teknik noksanlık sıralamasında %75-80 oranında lastik ve fren ikilisini göstermektedir.Frenleme yaparken lastiklerinizin dişleri kaliteli ve sağlamsa yolu iyi kavrar ve frenlemenizde sağlıklı olur .İyi bir lastik fren sistemine yardımcı olduğu gibi sürüş keyfinizide arttırır.Halk arasında kabak lastik olarak bilinen ömrünü tamamlamış artık kullanılmaması gereken lastikler frenlemeye yardımcı olmayacağı gibi duruş mesafenizi uzatarak aracın kaymasına ve risk almanıza sebep olacaktır .Yokuşlarda kavramaya ters yönde tepki vererek aracın kaymasına sebep olabilir .Kış şartlarında özellikle kış lastiği kullanılmalı ve karlı ortamlarda zincir takılmalıdır .Lastik alırken iyi araştırılmalı lastik ömrü ve test sonuçları göz önünde bulundurulmalıdır.Ekonomi yapalım derken kendimizin ve aracımızın içindekilerin hayatını riske atmayalım. Ani ve sert frenlemeden kaçınalım .Çünkü ani ve sert fren yapmak lastik ömrünü azaltacaktır. Özellikle bozuk yollarda yüksek hız yapılmaması tavsiye edilir .Lastiğin düzensiz ve çabuk aşınmasına sebep olmaktadır .
Kampana Balata Hataları-1
Kampana Balata Hataları-2
Kampana Balata Hataları-3
Kampana Balata Hataları-4